अथ पञ्चमोऽध्यायः ।

अथ प्रथमं ब्राह्मणम् ।

मन्त्र १[V.i.1]

ॐ पूर्णमदः पूर्णमिदं पूर्णात्पूर्णमुदच्यते । पूर्णस्य पूर्णमादाय

पूर्णमेवावशिष्यते । ॐ३ खं ब्रह्म खं पुराणं वायुरं खमिति

ह स्माऽऽह कौरव्यायणीपुत्रो । वेदोऽयम्ं ब्राह्मणा विदुर्वेदैनेन

यद्वेदितव्यम् ॥ १॥

इति प्रथमं ब्राह्मणम् ॥

अथ द्वितीयं ब्राह्मणम् ।

मन्त्र १[V.ii.1]

त्रयाः प्राजापत्याः प्रजापतौ पितरि ब्रह्मचर्यमूषुर्देवा मनुष्या

असुरा उषित्वा ब्रह्मचर्यं देवा ऊचुर्ब्रवीतु नो भवानिति । तेभ्यो

हैतदक्षरमुवाच द इति व्यज्ञासिष्टा३ इति । व्यज्ञासिष्मेति

होचुर्दाम्यतेति न आत्थेत्योमिति होवाच व्यज्ञासिष्टेति ॥ १॥

मन्त्र २[V.ii.2]

अथ हैनं मनुष्या ऊचुर्ब्रवीतु नो भवानिति । तेभ्यो

हैतदेवाक्षरमुवाच द इति व्यज्ञासिष्टा३ इति । व्यज्ञासिष्मेति

होचुर्दत्तेति न आत्थेत्योमिति होवाच व्यज्ञासिष्टेति ॥ २॥

मन्त्र ३[V.ii.3]

अथ हैनमसुरा ऊचुर्ब्रवीतु नो भवानिति । तेभ्यो हैतदेवाक्षरमुवाच

द इति व्यज्ञासिष्टा३ इति । व्यज्ञासिष्मेति होचुर्दयध्वमिति न

आत्थेत्योमिति होवाच व्यज्ञासिष्टेति । तदेतदेवैषा दैवी वागनुवदति

स्तनयित्नुर्द द द इति दाम्यत दत्त दयध्वमिति । तदेतत्त्रयꣳ

शिक्षेद् दमं दानं दयामिति ॥ ३॥

इति द्वितीयं ब्राह्मणम् ॥

अथ तृतीयं ब्राह्मणम् ।

मन्त्र १[V.iii.1]

एष प्रजापतिर्यद्धृदयमेतद्ब्रह्मैतत्सर्वम् । तदेतत्त्र्यक्षरꣳ

हृदयमिति । हृ इत्येकमक्षरमभिहरन्त्यस्मै स्वाश्चान्ये च य

एवं वेद । द इत्येकमक्षरं ददत्यस्मै स्वाश्चान्ये च य एवं वेद ।

यमित्येकमक्षरमेति स्वर्गं लोकं य एवं वेद ॥ १॥

इति तृतीयं ब्राह्मणम् ॥

अथ चतुर्थं ब्राह्मणम् ।

मन्त्र १[V.iv.1]

तद्वै तदेतदेव तदास सत्यमेव । स यो हैतं महद्यक्षं

प्रथमजं वेद सत्यं ब्रह्मेति जयतीमाꣳल्लोकाञ् जित इन्न्वसावसद्

य एवमेतन्महद्यक्षं प्रथमजं वेद सत्यं ब्रह्मेति सत्यꣳ

ह्येव ब्रह्म ॥ १॥

इति चतुर्थं ब्राह्मणम् ॥

अथ पञ्चमं ब्राह्मणम् ।

मन्त्र १[V.v.1]

अप एवेदमग्र आसुस्ता आपः सत्यमसृजन्त सत्यं ब्रह्म

ब्रह्म प्रजापतिं प्रजापतिर्देवाꣳस्ते देवाः सत्यमेवोपासते

तदेतत्त्र्यक्षरꣳ सत्यमिति । स इत्येकमक्षरं तीत्येकमक्षरं

यमित्येकमक्षरम् । प्रथमोत्तमे अक्षरे सत्यं मध्यतोऽनृतं

तदेतदनृतमुभयतः सत्येन परिगृहीतꣳ सत्यभूयमेव भवति ।

नैनंविद्वाꣳसमनृतꣳ हिनस्ति ॥ १॥

मन्त्र २[V.v.2]

तद्यत्तत्सत्यमसौ स आदित्यो । य एष एतस्मिन्मण्डले पुरुषो

यश्चायं दक्षिणेऽक्षन् पुरुषस्तावेतावन्योऽन्यस्मिन्प्रतिष्ठितौ

रश्मिभिरेषोऽस्मिन्प्रतिष्ठितः प्राणैरयममुष्मिन् स

यदोत्क्रमिष्यन्भवति शुद्धमेवैतन्मण्डलं पश्यति नैनमेते

रश्मयः प्रत्यायन्ति ॥ २॥

मन्त्र ३[V.v.3]

य एष एतस्मिन्मण्डले पुरुषस्तस्य भूरिति शिर एकꣳ शिर

एकमेतदक्षरं भुव इति बाहू द्वौ बाहू द्वे एते अक्षरे स्वरिति

प्रतिष्ठा द्वे प्रतिष्ठे द्वे एते अक्षरे । तस्योपनिषदहरिति ।

हन्ति पाप्मानं जहाति च य एवं वेद ॥ ३॥

मन्त्र ४[V.v.4]

योऽयं दक्षिणेऽक्षन्पुरुषस्तस्य भूरिति शिरः एकꣳ शिर

एकमेतदक्षरं भुव इति बाहू द्वौ बाहू द्वे एते अक्षरे स्वरिति

प्रतिष्ठा द्वे प्रतिष्ठे द्वे एते अक्षरे । तस्योपनिषदहमिति ।

हन्ति पाप्मानं जहाति च य एवं वेद ॥ ४॥

इति पज्ञ्चमं ब्राह्मणम् ॥

अथ षष्ठं ब्राह्मणम् ।

मन्त्र १[V.vi.1]

मनोमयोऽयं पुरुषो भाःसत्यस्तस्मिन्नन्तर्हृदये यथा व्रीहिर्वा यवो

वा स एष सर्वस्य सर्वस्येशानः सर्वस्याधिपतिः सर्वमिदं प्रशास्ति

यदिदं किञ्च ॥ १॥

इति षष्ठं ब्राह्मणम् ॥

अथ सप्तमं ब्राह्मणम् ।

मन्त्र १[V.vii.1]

विद्युद् ब्रह्मेत्याहुर्विदानाद्विद्युद् विद्यत्येनं पाप्मनो य एवं वेद

विद्युद्ब्रह्मेति । विद्युद्ध्येव ब्रह्म ॥ १॥

इति सप्तमं ब्राह्मणम् ॥

अथ अथाष्टमं ब्राह्मणम् ।

मन्त्र १[V.viii.1]

वाचं धेनुमुपासीत । तस्याश्चत्वारः स्तनाः स्वाहाकारो वषट्कारो

हन्तकारः स्वधाकारस्तस्यै द्वौ स्तनौ देवा उपजीवन्ति स्वाहाकारं च

वषट्कारं च हन्तकारं मनुष्याः स्वधाकारं पितरः । तस्याः प्राण

ऋषभो मनो वत्सः ॥ १॥

इत्यष्टमं ब्राह्मणम् ॥

अथ नवमं ब्राह्मणम् ।

मन्त्र १[V.ix.1]

अयमाग्निर्वैश्वानरो योऽयमन्तः पुरुषे येनेदमन्नं पच्यते

यदिदमद्यते । तस्यैष घोषो भवति यमेतत्कर्णावपिधाय श‍ृणोति ।

स यदोत्क्रमिष्यन्भवति नैनं घोषꣳ श‍ृणोति ॥ १॥

इति नवमं ब्राह्मणम् ॥

अथ दशमं ब्राह्मणम् ।

मन्त्र १[V.x.1]

यदा वै पुरुषोऽस्माल्लोकात्प्रैति स वायुमागच्छति तस्मै स तत्र

विजिहीते यथा रथचक्रस्य खं तेन स ऊर्ध्व आक्रमते । स

आदित्यमागच्छति तस्मै स तत्र विजिहीते यथालम्बरस्य खं तेन स

ऊर्ध्व आक्रमते । स चन्द्रमसमागच्छति तस्मै स तत्र विजिहीते यथा

दुन्दुभेः खं तेन स ऊर्ध्व आक्रमते । स लोकमागच्छत्यशोकमहिमं

तस्मिन्वसति शाश्वतीः समाः ॥ १॥

इति दशमं ब्राह्मणम् ॥

एकादशं ब्राह्मणम् ।

मन्त्र १[V.xi.1]

एतद्वै परमं तपो यद्व्याहितस्तप्यते परमꣳ हैव लोकं

जयति य एवं वेदैतद्वै परमं तपो यं प्रेतमरण्यꣳ हरन्ति

परमꣳ हैव लोकं जयति य एवं वेदैतद्वै परमं तपो यं

प्रेतमग्नावभ्यादधति परमꣳ हैव लोकं जयति य एवं वेद ॥ ११॥

इति एकादशं ब्राह्मणम् ॥

अथ द्वादशं ब्राह्मणम् । [V.xii.1]

अन्नं ब्रह्मेत्येक आहुस्तन्न तथा

पूयति वा अन्नमृते प्राणात्

प्राणो ब्रह्मेत्येक आहुस्तन्न तथा

शुष्यति वै प्राण ऋतेऽन्नाद्

एते ह त्वेव देवते

एकधाभूयं भूत्वा

परमतां गच्छतस्तद्ध स्माऽऽह प्रातृदः पितरं

किꣳ स्विदेवैवं विदुषे साधु कुर्यां

किमेवास्मा असाधु कुर्यामिति ।

स ह स्माह पाणिना

मा

प्रातृद

कस्त्वेनयोरेकधाभूयं भूत्वा परमतां गच्छतीति ।

तस्मा उ हैतदुवाच

वीत्यन्नं वै वि

अन्ने हीमानि सर्वाणि भूतानि विष्टानि ।

रमिति

प्राणो वै रं

प्राणे हीमानि सर्वाणि भूतानि रमन्ते ।

सर्वाणि ह वा अस्मिन् भूतानि विशन्ति

सर्वाणि भूतानि रमन्ते

य एवं वेद ॥ १२॥

इति द्वादशं ब्राह्मणम् ॥

अथ त्रयोदशं ब्राह्मणम् ।

मन्त्र १[V.xiii.1]

उक्थं प्राणो वा उक्थं प्राणो हीदꣳ सर्वमुत्थापयत्युद्धास्मा

धस्मादुक्थविद्वीरस्तिष्ठत्युक्थस्य सायुज्यꣳ सलोकतां जयति य

एवं वेद ॥ १॥

मन्त्र २[V.xiii.2]

यजुः प्राणो वै यजुः प्राणे हीमानि सर्वाणि भूतानि युज्यन्ते । युज्यन्ते

हास्मै सर्वाणि भूतानि श्रैष्ठ्याय यजुषः सायुज्यꣳ सलोकतां

जयति य एवं वेद ॥ २॥

मन्त्र ३[V.xiii.3]

साम प्राणो वै साम प्राणे हीमानि सर्वाणि भूतानि सम्यञ्चि । सम्यञ्चि

हास्मै सर्वाणि भूतानि श्रैष्ठ्याय कल्पन्ते साम्नः सायुज्यꣳ

सलोकतां जयति य एवं वेद ॥ ३॥

मन्त्र ४[V.xiii.4]

क्षत्रं प्राणो वै क्षत्रं प्राणो हि वै क्षत्रं त्रायते हैनं प्राणः

क्षणितोः । प्र क्षत्रमत्रमप्नोति क्षत्रस्य सायुज्यꣳ सलोकतां

जयति य एवं वेद ॥ ४॥

इति त्रयोदशं ब्राह्मणम् ॥

अथ चतुर्दशं ब्राह्मणम् ।

मन्त्र १[V.xiv.1]

भूमिरन्तरिक्षं द्यौरित्यष्टावक्षराण्यष्टाक्षरꣳ ह वा एकं

गायत्र्यै पदमेतदु हैवास्या एतत् स यावदेषु त्रिषु लोकेषु तावद्ध

जयति योऽस्या एतदेवं पदं वेद ॥ १॥

मन्त्र २[V.xiv.2]

ऋचो यजूꣳषि सामानीत्यष्टावक्षराण्यष्टाक्षरꣳ ह वा एकं

गायत्र्यै पदम् । एतदु हैवास्या एतत् स यावतीयं त्रयी विद्या तावद्ध

जयति योऽस्या एतदेवं पदं वेद ॥ २॥

मन्त्र ३[V.xiv.3]

प्राणोऽपानो व्यान इत्यष्टावक्षराणि अष्टाक्षरꣳ ह वा एकं गायत्र्यै

पदमेतदु हैवास्या एतत् स यावदिदं प्राणि तावद्ध जयति योऽस्या

एतदेवं पदं वेद अथास्या एतदेव तुरीयं दर्शतं पदं परोरजा य

एष तपति यद्वै चतुर्थं तत्तुरीयं दर्शतं पदमिति ददृश

इव ह्येष परोरजा इति सर्वमु ह्येवैष रज उपर्युपरि तपत्येवꣳ

हैव श्रिया यशसा तपति योऽस्या एतदेवं पदं वेद ॥ ३॥

मन्त्र ४[V.xiv.4]

सैषा गायत्र्येतस्मिꣳस्तुरीये दर्शते पदे परोरजसि प्रतिष्ठिता

तद्वै तत्सत्ये प्रतिष्ठितं चक्षुर्वै सत्यं चक्षुर्हि

वै सत्यं तस्माद्यदिदानीं द्वौ विवदमानावेयातामहम् अदर्शं

अहमश्रौषमिति य एव एवं ब्रूयादहम् अदर्शमिति तस्मा एव

श्रद्दध्याम । तद्वै तत्सत्यं बले प्रतिष्ठितं प्राणो वै बलं

तत्प्राणे प्रतिष्ठितं तस्मादाहुर्बलꣳ सत्यादोगीय इत्येवं वेषा

गायत्र्यध्यात्मं प्रतिष्ठिता । सा हैषा गयाꣳस्तत्रे प्राणा वै

गयास्तत्प्राणाꣳस्तत्रे तद्यद्गयाꣳस्तत्रे तस्माद् गायत्री नाम ।

स यामेवामूꣳ सावित्रीमन्वाहैषैव सा । स यस्मा अन्वाह तस्य

प्राणाꣳस्त्रायते ॥ ४॥

मन्त्र ५[V.xiv.5]

ताꣳ हैतामेके सावित्रीमनुष्टुभमन्वाहुर्वागनुष्टुब् एतद्वाचमनुब्रूम

इति । न तथा कुर्याद् गायत्रीमेवानुब्रूयाद् । यदि ह वा अप्येवंविद्बह्विव

प्रतिगृह्णाति न हैव तद्गायत्र्या एकं चन पदं प्रति ॥ ५॥

मन्त्र ६[V.xiv.6]

स य इमाꣳस्त्रींल्लोकान्पूर्णान्प्रतिगृह्णीयात् सोऽस्या एतत्प्रथमं

पदमाप्नुयाद् । अथ यावतीयं त्रयी विद्या यस्तावत्प्रतिगृह्णीयात्

सोऽऽस्या एतद्द्वितीयं पदमाप्नुयादथ यावदिदं प्राणि

यस्तावत्प्रतिगृह्णीयात् सोऽस्या एतत्तृतीयं पदमाप्नुयादथास्या

एतदेव तुरीयं दर्शतं पदं परोरजा य एष तपति नैव केन

चनाप्यं कुत उ एतावत्प्रतिगृह्णीयात् ॥ ६॥

मन्त्र ७[V.xiv.7]

तस्या उपस्थानं गायत्र्यस्येकपदी द्विपदी त्रिपदी चतुष्पद्यपदसि न

हि पद्यसे । नमस्ते तुरीयाय दर्शताय पदाय परोरजसेऽसावदो मा

प्रापदिति यं द्विष्यादसावस्मै कामो मा समृद्धीति वा न हैवास्मै स

कामः समृद्ध्यते यस्मा एवमुपतिष्ठतेऽहमदः प्रापमिति वा ॥ ७॥

मन्त्र ८[V.xiv.8]

एतद्ध वै तज्जनको वैदेहो बुडिलमाश्वतराश्विमुवाच यन्नु हो

तद्गायत्रीविदब्रूथा अथ कथꣳ हस्ती भूतो वहसीति । मुखꣳ

ह्यस्याः सम्राण् न विदां चकारेति होवाच । तस्या अग्निरेव मुखं

यदि ह वा अपि बह्विवाग्नावभ्यादधति सर्वमेव तत्सन्दहत्येवꣳ

हैवैवंविद् यद्यपि बह्विव पापं कुरुते सर्वमेव तत्सम्प्साय शुद्धः

पूतोऽजरोऽमृतः सम्भवति ॥ ८॥

इति चतुर्दशं ब्राह्मणम् ॥

अथ पञ्चदशं ब्राह्मणम् ।

मन्त्र १[V.xv.1]

हिरण्मयेन पात्रेण सत्यस्यापिहितं मुखम् । तत्त्वं पूषन्न् अपावृणु

सत्यधर्माय दृष्टये । पूषन्न् एकर्षे यम सूर्य प्राजापत्य

व्यूह रश्मीन् । समूह तेजो यत्ते रूपं कल्याणतमं तत्ते पश्यामि ।

योऽसावसौ पुरुषः सोऽहमस्मि । वायुरनिलममृतमथेदं

भस्मान्तꣳ शरीरम् । ॐ३ क्रतो स्मर कृतꣳ स्मर क्रतो स्मर

कृतꣳ स्मर । अग्ने नय सुपथा रायेऽस्मान् विश्वानि देव वयुनानि

विद्वान् । युयोध्यस्मज्जुहुराणमेनो भूयिष्ठां ते नम उक्तिं विधेम ॥ १॥

इति पञ्चदशं ब्राह्मणम् ॥

॥ इति बृहदारण्यकोपनिषदि पञ्चमोऽध्यायः ॥